Deuteronomium 09
01Heur Israël! Vandoag trek ie Jordaan over en nemen t laand in bezit van volken dij groder en staarker binnen as ie, mit grode steden dij tot aan hemel tou verstaarkt binnen.
02t Is n groot en riezeg volk, t stamt òf van Enak. Ie waiten ja wel, doar van zegd wordt: “Wèl kin noazoaten van Enak aan?”
03Wait den, dat vandoag de HEER, joen God, veur joe aangaait as n verterend vuur. Hai zel heur oetreuden en veur joen ogen in t stof bieten loaten – ie zellen heur in kòrte tied verdrieven en heur vernailen, zo as de HEER joe beloofd het.
04As de HEER, joen God, heur veur joe oetjagt, zeg den nait bie joezulm: Omdat ík zo rechtschoapen bin, het de HEER mie dit laand verovern loaten. Nee, omdat dij volken zo verdurven binnen, het de HEER heur veur joe oetjagd.
05t Is nait om joen rechtschoapenhaid en zuverhaid dat ie dit laand in bezit nemen goan, mor wegens goddelooshaid van dizze volken dat de HEER, joen God, heur votjagt. Hai dut wat hai onder aid aan joen veurolders Abraham, Isaak en Jakob beloofd het.
06Denk ter goud om dat de HEER, joen God, joe dit goie laand nait in bezit geft om joen rechtschoapenhaid, ie binnen ja n dwaars volk.
07Denk ter om en vergeet nait hou of ie in woestijn de HEER taargd hebben. Van stonden òf aan dat ie oet t laand Egypte goan binnen totdat ie op dit stee kommen binnen, was ie aingoal dwaars tegen de HEER.
08Benoam bie Horeb heb ie de HEER zo naard dat hai vergrèld op joe wer, zo vergrèld dat hai joe vergraimen wol.
09Dou ik baarg opgoan was om stainen ploaten aan te nemen, ploaten van t verbond dat de HEER mit joe sloten haar, heb ik vatteg doagen en vatteg nachten op baarg west. k Heb gain brood eten en gain wotter dronken.
10 De HEER gaf mie baaide stainen ploaten, beschreven deur Gods vinger. Doar stonden ale woorden op dij de HEER op baarg, tou t vuur oet, sproken het op dag dat ie bie nkander wazzen.
11 Dou vatteg doagen en nachten om wazzen, gaf de HEER mie dij twij ploaten, stainen van t verbond.
12 Hai zee tegen mie: “Hoast die omdeel, want dien volk dastoe oet Egypte brocht hest, het zokzulm in t verdaarf stört. Zai binnen op slag van weg ofweken dij ik heur zegd haar en hebben heur n goten beeld moakt.”
13 Wieder zee de HEER tegen mie: “Ik heb dit volk ais goud opnomen en t is woar, t is n dwaars volk.
14 Loat mie geworden, den reu ik heur oet en wis heur noam oet onder hemelboog. Den moak ik die tou n volk, staarker en machteger as dit.”
15 Ik keerde mie om, ging van baarg òf – baarg ston rondom in brand. Mit baaide handen huil ik verbondsstainen vaast.
16 Dou zag ik mit aigen ogen dat ie zundegd haren tegen de HEER, joen God. Ie haren veur joezulm n goten kaalf moakt. Ie wazzen op slag van weg ofweken dij de HEER joe veurschreven haar.
17 Ik heb de twij ploaten pakt, ze mit baaide handen votsmeten en veur joen ogen heb ik ze stokkend gooid.
18 Ik vuil veur de HEER deel, net as eerste keer, at gain brood en dronk gain wotter, vatteg doagen en vatteg nachten nait, om ale zunden dij ie bedreven haren, dat ie kwoad doan haren in ogen van de HEER en dat ie hom krenkt haren.
19 Ik was hail baang veur grammiedeghaid en vergrèllen van de HEER, dat hai joe oetreuden wol. Mor ook dizze keer heurde de HEER noar mie.
20 Op Aäron was de HEER ook vergrèld, dat hai kon hom wel vergraimen. Doarom heb ik dou ook beden veur Aäron.
21 t Kaalf dat ie moakt haren, t bliek van joen zunde, pakte ik en verbraandde t mit vuur. Ik sluig t in groes en vermoalde t net zo laank dat t stof worden was, en dat streude ik oet over beek dij van baarg ofstroomt.
22 Bie Tabera, Massa en bie Kibrot-Hattaäwa, heb ie ieder bòt de HEER kwoad moakt.
23 Dou de HEER joe oet Kades-Barnea votstuurde, zee hai: “Trek op om t laand in bezit te nemen dat ik joe geven heb.” Mor ie kwammen tegen t bevel van de HEER, joen God, in opstand. Ie vertraauwden hom nait en lusterden nait noar wat hai zee.
24 Zo laank as ik joe ken, heb ie de HEER dwaarszeten.
25 Ik luit mie valen veur de HEER. Vatteg doagen en vatteg nachten lag ik doar, omdat de HEER zegd haar dat hai joe ombrengen wol.
26 Ik heb de HEER beden en zegd: “Och, HEER, mien God, breng joen volk toch nait om, joen aigendom dat ie deur joen groothaid verlöst hebben. Ie hebben dat ja mit staarke haand oet Egypte laaid.
27 Denk aan joen knechten, aan Abraham, Isaak en Jakob. Geef mor gain acht op dwaarzeghaid van dit volk, heur zunde en goddelooshaid.
28 Want aans zollen ze in t laand doar ie ons oetlaaid hebben ja zeggen: 'Omdat de HEER nait in stoat was om heur in t laand te brengen dat hai heur beloofd haar en omdat hai heur hoatte, het hai heur oetlaaid om heur in woestijn om haals te brengen.'
29 Zai binnen toch joen volk, joen aigendom, dat ie mit joen grode kracht en oetstoken aarm oetlaaid hebben.”
01In dij tied zee de HEER tegen mie: “Most die twij stainen ploaten oethaauwen, net as eersten. Kom den bie mie op baarg en moak die n aark van holt.
02Den zel ik op dij ploaten aigenste woorden schrieven dij op eerste ploaten stoan hebben dijstoe stokkend gooid hest. Dij most den in aark leggen.”
03Ik muik n aark van acaciaholt en haauwde twij stainen ploaten oet, net as eersten, en ging dou mit dij twij stainen ploaten in haand bie baarg op.
04Dou schreef hai t zulfde as dij eerste keer op dij ploaten: de tien woorden, dij de HEER op baarg tegen joe sproken haar midden tou t vuur oet, op dag van soamenkomst. En de HEER gaf ze mie.
05Dou ging ik weerom bie baarg deel en legde ploaten dij k moakt haar in aark. Doar binnen ze bleven, zo as de HEER mie opdroagen haar.
06Isrelieten raaisden òf van Beërot van Jaäkanieten noar Mosera. Doar sturf Aäron, wer doar begroaven en zien zeun Eleazar wer priester veur hom in stee.
07Doarvandoan raaisden zai òf noar Gudgod en van Gudgod noar Jotbata, n streek mit verschaaiden beken.
08Dou zunderde de HEER stam van Levi òf om aark van t verbond van de HEER te droagen, om in dainst van de HEER te stoan en om t volk in zien noam zegen te geven, tot op dag van vandoag.
09Doarom het Levi gain aarfdail kregen zo as zien bruiers. De HEER is zien aarfdail, net as de HEER, joen God, hom touzegd het.
10 Net as eerste keer ston ik vatteg doagen en nachten op baarg en ook diskeer lusterde de HEER noar mie: hai zel joe nait ombrengen.
11 Dou zee de HEER tegen mie: “Moak die kloar en goa t volk veur om t laand in te goan doar ik heur voaders van sworen heb dat ik heur t geven zol, om t in bezit te nemen.”
12 Nou den, Israël, wat vragt de HEER, joen God, aans van joe, as dat ie ontzag hebben veur de HEER, joen God, en op zien wegen te goan, de HEER, joen God, laif te hebben, de HEER, joen God, te dainen mit joen haile haart en mit joen haile ziel,
13 dat ie geboden en veurschriften van de HEER dij ik joe opleg, onderholden. Den zel joe t goudgoan.
14 Hemel, joa alderhoogste hemel en eerde en ales doarop, is van de HEER, joen God.
15 Mor de HEER het zok allenneg mit joen voaders verbonden en allenneg heur het hai laifhad en joe, heur noazoaten, het hai oet ale volken oetkozen, zo as t nou is.
16 Besnie doarom veurhoed van joen haart en wees nait laanger dwaars.
17 De HEER, joen God, is de God van goden en de Heer van heren, de grode, staarke en te duchten God, dij gainain noar ogen kikt en zok nait omkopen let.
18 Dij wees en wedevraauw recht dut en vremde laifhet deur heur brood en klaaier te geven.
19 Vremden mout ie laifhebben, ie hebben ja zulm vremden west in t laand Egypte.
20 Ie mouten ontzag hebben veur de HEER, joen God, en hom dainen, joe bie hom holden en sweren bie zien noam.
21 Hom mout ie lofpriezen, hai is joen God, dij grode en vrezelke dingen bie joe doan het, zo as ie mit aigen ogen zain hebben.
22 Seuventeg man staark wazzen ze, dou joen veurolders noar Egypte trokken, en nou het de HEER joe machteg moakt as steerns aan hemel.
01Heb de HEER, joen God, laif, hol joe aaltied aan zien veurschriften, aan zien wetten en geboden.
02Ie waiten t, mor joen kinder nait. Dij hebben der gain wait van. Zai hebben nog nait zain wat de HEER joe zain loaten het: zien grode macht, zien staarke haand en oetstoken aarm.
03Zien taikens en doaden dij hai in Egypte aan farao, keunenk van Egypte, en zien haile laand zain loaten het.
04Wat of hai t leger van Egypte aandoan het, zien peerden en woagens, doar hai t wotter van Raaitzee overhèn spoulen luit, dou zai joe achternoazatten. Zo binnen ze deur de HEER versloagen tot op dag van vandoag.
05En wat hai in woestijn veur joe doan het tot ie op dit stee kommen binnen.
06Wat hai doan het aan Datan en Abiram, zeuns van Eliab, zeun van Ruben. Hou eerde zien mond opendee en in t midden van hail Israël heur opslook mit heur hoesholdens, heur tènten en aal wat bie heur heurde.
07Ie hebben mit aigen ogen t haile grode waark zain dat de HEER doan het.
08Hol joe krekt aan ale geboden dij ik joe vandoag opleg, dat ie staark wezen zellen en in t laand kommen en t verovern, t laand doar ie hèngoan om t in bezit te nemen.
09Mag ie laank leven in t laand dat de HEER, joen God, joen veurolders onder aid beloofd het om heur t en heur noazoaten te geven: n laand dat overlopt van melk en hunneg.
10 t Laand doar ie hèngoan om t in bezit te nemen is nait zo as Egypte, doar ie wegkommen binnen. Doar mos ie as ie zaaid haren, wotter geven of was t n gruintetoen.
11 t Laand dat ie aan overkaant in bezit nemen goan, is n laand van baargen en doalen, t krigt wotter deur regen tou hemel oet.
12 n Laand doar de HEER, joen God, veur zörgt. Aalaan let de HEER zien ogen doarover goan, van begun van t joar òf tot aan t èn tou.
13 As ie goud lustern noar mien geboden dij ik joe vandoag geef en ie de HEER, joen God, laifhebben en hom dainen mit joen haile haart en ziel,
14 den zel ik joen laand tiedeg regen geven, vrouge en loate regen. Den zel ie witzoad, droeven en eulie inhoalen kinnen.
15 Op joen laand zel ik gras geven veur joen vij. Ie zellen der eten en zat worden.
16 Woar joe veur verkeerde dingen doar joen haart zok op zet, dat ie ofdwoalen, aander goden dainen en doarveur deelboegen.
17 Den wordt de HEER vergrèld op joe. Hai slut hemel òf, der komt gain regen en akker geft gain opbrengst. Den verswin ie, wied vot van t goie laand dat de HEER joe geft.
18 Neem mien woorden op in joen haart en in joen ziel, bind ze as taiken op joen haand en span ze as baand op kop.
19 Leer ze joen kinder deur der over te proaten as ie thoes binnen, as ie onderwegens binnen, as ie op bèr goan en as ie der ofkommen.
20 Schrief ze op deurposten van joen hoes en in joen poorten,
21 dat ie en joen kinder, zo laank as hemel boven eerde staait, leven zellen op grond dij de HEER onder aid aan joen veurolders beloofd het om heur te geven.
22 Want as ie dit haile gebod dat ik joe opleg, hail goud in acht nemen en der noar doun deur de HEER, joen God, laif te hebben en haildaal op zien wegen goan en stoef bie hom blieven,
23 den zel de HEER aal dij volken veur joe oetjoagen en zel ie volken dij groder en machteger binnen as iezulm, verdrieven.
24 Elk stee doar joen voutstap ligt, zel joe touheuren, van woestijn òf tot aan Libanon tou, van Revier, revier Eufraat, tot aan zee in t westen zel joenent wezen.
25 Gainain zel joe aankinnen, de HEER zel schrik en aalteroatsie veur joe brengen over t haile laand doar ie kommen zellen en dat hai joe verzegd het.
26 Heur aan! Ik hol joe vandoag zegen en vluik veur.
27 Zegen, as ie heuren noar geboden van de HEER, joen God, dij ik joe vandoag opleg.
28 Vluik, as ie nait heuren willen noar geboden van de HEER, joen God, as ie ofdwoalen van weg dij ik joe vandoag veurhol, deur aander goden achternoa te lopen dij ie nait kennen.
29 As de HEER, joen God, joe noar t laand brocht het doar ie intrekken om t in bezit te nemen, spreek den zegen oet op baarg Gerizim en vluik op baarg Ebal.
30 (Zai liggen aan aanderkaant Jordaan, doar zun ondergaait in t laand van Kanaänieten dij wonen in vlakte bie Gilgal, stoef bie terebinten van More.)
31 Ie stoan kloar om Jordaan over te trekken en t laand dat de HEER, joen God, joe geft in bezit te nemen. Ie zellen t ook in bezit nemen en der wonen.
32 Hol joe den sekuur aan ale veurschriften en rechtsregels dij ik joe vandoag veurhol.
01Dit binnen veurschriften en rechtsregels doar ie joe, zo laank as ie leven, goud aan holden mouten in t laand dat de HEER, God van joen veurolders, joe geven het om t in bezit te nemen.
02Ale steden mout ie vernailen, doar volken dij ie votjoagen zellen heur goden daind hebben, op hoge baargen gelieke goud as op högten en onder elke gruine boom.
03Heur altoaren mout ie ofbreken, heur haailege stainen in groes haauwen, heur haailege poalen opbranden, heur godenbeelden in stokken sloagen en heur noam van dat stee verswinnen loaten.
04Zó zel ie de HEER, joen God, nait dainen,
05nee, ie mouten noar t stee goan dij de HEER, joen God, zokzulm oet aal joen stammen kaizen zel, om doar zien noam te vestegen en te wonen. Doar allenneg zel ie noar tougoan,
06doar mout ie joen brandovvers en slachtovvers hènbrengen, joen tienden en joen biezundere goaven, gelofteovvers en vrijwillege ovvers en t eerste van wat joen koien, schoapen en bokken brocht hebben.
07Doar, bie de HEER, joen God, mout ie eten en blied wezen, ie en joen hoesholdens, omdat de HEER, joen God, ales zegend het wat ie ondernomen hebben.
08Ie zellen den nait meer doun zo as wie hier nou doun, dat elk mor dut wat hom goud tou liekt.
09Ie binnen ja nog nait aankommen op joen rustploats, t aarfdail dat de HEER, joen God, joe geven zel.
10 Mor as ie Jordaan overstoken hebben en wonen in t laand dat de HEER, joen God, joe aarven loaten zel en as hai joe rust geven het van aal joen vijanden om joe hèn en ie vaaileg wonen,
11 den zel ie ales dat ik joe opdroag, noar t stee brengen dij de HEER, joen God, oetkaizen zel om zien noam doar wonen te loaten: joen brandovvers, slachtovvers, joen tienden en haailegde goaven en ale geloftes dij ie de HEER doun.
12 Doar, bie de HEER, joen God, zel ie blied wezen, ie, joen zeuns, joen dochters, joen knechten en maaiden en Leviet dij bie joe woont, omreden hai het gain bezit of aarfdail zo as ie.
13 Woar joe dat ie joen brandovvers brengen op elke ploats doar joe t oog op vaalt.
14 Ie zellen joen brandovvers brengen op t stee dij de HEER, joen God, zok in t laand van ain van joen stammen oetkaizen zel. Doar zel ie ales doun wat ik joe opdroag.
15 Mor in joen woonploatsen mag ie zoveul slachten en vlaais eten as ie willen, al noargelang de HEER joe zegend het. Elkenain, raain of onraain, mag doar van eten, net as van n gazel en n hert.
16 Van t bloud mag ie nait eten. Dat mout ie as wotter votlopen loaten.
17 Mor in joen woonploatsen mag ie nait eten van tienden van joen witzoad, joen droevesap of joen eulie. Ook nait van wat joen koien en joen schoapen en bokken t eerste brocht hebben, of van joen gelofteovvers dij ie touzeggen of van joen vrije ovvers of joen haailegde goaven.
18 Ie zellen dij eten in aanwezeghaid van de HEER, joen God, op t stee dij hai oetkaizen zel. Dat geldt veur joe, joen zeun en joen dochter, joen knecht en maaid en Leviet dij bie joe woont. Ie zellen blied wezen in aanwezeghaid van de HEER, joen God, om ales wat ie ondernomen hebben.
19 Woar joe, dat ie Leviet aan zien löt overloaten, zo laank as ie wonen in joen laand.
20 As de HEER, joen God, joe der laand bie geft zo as hai joe touzegd het, en ie denken: Ik wil vlaais eten omdat ik doar zin aan heb, den mag ie zoveul vlaais eten as ie willen.
21 As t stee dij de HEER, joen God, oetkaizen zel om doar zien noam te vestegen veur joe te wied vot is, den zel ie slachten van koien, schoapen en bokken dij de HEER joe geven het, zo as ik joe opdroagen heb. In aal joen woonploatsen mag ie doarvan eten zoveul as ie willen.
22 Ie mouten t eten zo as ie n gazel of n hert eten: ain dij raain is, mag der gelieke goud van eten as ain dij onraain is.
23 Woar joe dat ie bloud eten. t Bloud is ja de ziel en ie maggen gain vlaais eten mit de ziel der nog in.
24 Ie maggen t nait eten, ie zellen t op grond gaiten zo as ie mit wotter doun.
25 Eet t nait, den zel t joe en joen kinder noa joe goud goan omdat ie doun wat in ogen van de HEER recht is.
26 Mor wat ie aan haailege goaven en gelofteovvers hebben, zel ie mitnemen noar t stee dat de HEER oetkaizen zel.
27 Ie zellen t vlaais en t bloud van joen brandovvers kloarmoaken op t altoar van de HEER, joen God. t Bloud van joen slachtovvers mout ie oetgaiten over t altoar van de HEER, joen God, mor t vlaais mag ie eten.
28 Luster goud noar aal dizze woorden dij ik joe opdroag, dat joe t en joen kinder noa joe aaltied goud goan mag, as ie doun wat goud en recht is in ogen van de HEER, joen God.
29 As de HEER, joen God, volken doar ie hèngoan om heur te verjoagen, oetreud het en ie heur votjagd hebben en ie in heur laand wonen,
30 woar joe den dat ie achteròf heur veurbeeld volgen as zai veur joen ogen oetreud binnen en ie noar heur goden zuiken, mit gedachte: Hou zollen dizze volken heur goden daind hebben? Krekt as zai, wil wie t ook doun!
31 Ie zellen de HEER, joen God, nait op dij menaaier dainen. Zai doun ja veur heur goden van ales wat de HEER n ofgries is en wat hai hoat. Zai verbraandden veur heur goden alderdeegs heur zeuns en dochters mit vuur.
01Hol joe sekuur aan wat ik joe veurschrief; dou der niks bie en dou der niks òf.
02As ter onder joe n profeet opstaait of ain dij veurlopen het, en joe n taiken of n wonder aankundegt
03en dat taiken of dat wonder dat hai aankundegd het komt oet, en hai zegt: “Loat wie aander goden dij ie nait kennen, achternoalopen en heur dainen,”
04den mout ie nait lustern noar woorden van dij profeet of van hom, dij n veurloop had het. t Kon wel ais wezen, dat de HEER, joen God, joe oetperbaaiert om aan wait te kommen of ie wel mit joen haile haart van de HEER, joen God, holden.
05De HEER, joen God, mout ie volgen, veur hom mout ie ontzag hebben. Zien geboden mout ie naauwgezet noakommen en noar hom mout ie lustern. Ie mouten hom dainen, mit hom mout t ainmoud wezen.
06Dij profeet of dij dreumer mout ombrocht worden. Hai wol joe ja verlaaiden om de HEER, joen God, dij joe oet Egypte laaid het en oet t sloavenhoes, òf te valen. Hai het joe van weg ofbrengen wild dij de HEER, joen God, joe veurschreven haar. Zo mout ie t kwoad bie joezulm oetreuden.
07As joen bruier, joen zeun of dochter, of joen aigen vraauw, of joen dikste kammeroad, joe in t geniep verlaaiden wil deur te zeggen: “Loat wie aander goden dainen,” dij ie nait kend hebben en joen olders ook nait,
08goden van volken om joe tou, stoef bie joe of zo wied vot as van t aine èn van eerde tot aan t aander,
09den zel ie doar nait op ingoan en nait noar hom heuren, ie zellen hom nait spoaren, gain meedlie mit hom hebben en hom zien gang nait goan loaten.
10 Ie mouten hom zekerwoar ombrengen. Ié mouten eerste wezen dij haand aan hom slagt om hom dood te moaken, en noa joe t haile volk.
11 Ie mouten hom zo laank mit stainen gooien dat e dood is, want hai het joe verlaaiden wild om joe ofvaleg te moaken van de HEER, joen God, dij joe oet Egypte, oet t sloavenhoes, laaid het.
12 Hail Israël zel t heuren en baang worden en nooit weer zel zo'n schandoad bie joe veurvalen.
13 As ter in ain van steden dij de HEER, joen God, joe geft om doar te wonen, zegd wordt:
14 “Min volk is ter bie joe rondgoan. Zai hebben inwoners van heur stad van goie weg ofbrocht mit te zeggen: 'Loat wie aander goden dainen dij ie nait kend hebben.'”
15 Den mout ie der achterheer zitten, t oetzuiken en noavroag doun en as t woar is, den staait t vaast dat dizze schandoad bie joe veurvalen is.
16 Inwoners van dij stad mout ie mit t sweerd doodsloagen, stad mít aal wat ter in is mout ie mit ban sloagen en t vij der bie.
17 Aal t roofgoud mout ie bie nkander leggen midden op t plaain van stad en haildaal verbranden as eerbewies veur de HEER, joen God. t Mout aaid n puunbult blieven en mag nooit weer opbaauwd worden.
18 Van wat onder ban ligt mag ie niks achterholden. Den zel de HEER zien gram voaren loaten en joe genoadeg wezen. Hai zel meedlieden mit joe hebben, joe groot in tal moaken, zo as hai onder aid aan joen veurolders beloofd het,
19 omdat ie geheur geven hebben aan de HEER, joen God, deur joe sekuur te holden aan geboden dij ik joe vandoag geef, en deur te doun wat goud is in ogen van HEER, joen God.
01Ie binnen kinder van de HEER, joen God. Ie maggen joe, om ain dij sturven is, nait in t liggoam snieden of joe t veurheufd koalscheren.
02Ie binnen deur de HEER, joen God, ja n haaileg volk. Hai het joe oet ale volken op eerde kozen om zien aigen volk te wezen.
03Ie maggen nait eten wat de HEER n ofgries is.
04Dit binnen daaiern dij ie eten maggen: koien, schoapen, bokken,
05herten, gazellen, reebokken, stainbokken, baarggeiten, buvvels en wilde schoapen.
06Ale daaiern mit spleten houven – haildaal in twijen spleten – neerkaauwers onder daaiern, mag ie eten.
07Mor van neerkaauwers dij allenneg neerkaauwen of allenneg spleten houven hebben, mag ie dizzent nait eten: kemeel, hoas en klipdas. Zai binnen aal neerkaauwers mor hebben gain spleten houven. Zai binnen onraain veur joe.
08En t swien zel ook onraain veur joe wezen. t Het aal spleten houven mor neerkaauwt nait. Ie maggen t vlaais nait eten en dij doodgoan binnen nait aanroaken.
09Van ales dat in t wotter leeft mag ie dit eten: aal dat vinnen en schubben het.
10 Mor wat gain vinnen en schubben het, mag ie nait eten; dat is onraain veur joe.
11 Ale raaine vogels mag ie eten,
12 mor dizzent zel ie nait eten: oarend, lammergier, swaarde gier,
13 rooie wouw en swaarde wouw, ale soorten roofvogels,
14 ale soorten roaven,
15 struusvogel, katoel, maiw en ale soorten gaansoarends,
16 stainoel, oehoe en widde oel,
17 torenka, oasgier, oalscholver,
18 aaiber, ale soorten raaigers, hop en vleddermoes.
19 Ale tieken mit vleugels binnen onraain veur joe, ie maggen ze nait eten
20 Ale raaine vogels mag ie eten.
21 Ie maggen gain daaiern eten dij al dood binnen. Ie maggen t te eten geven aan vremde dij binnen joen poorten touholdt, of verkopen aan n boetenlander. Want ie binnen n haaileg volk veur de HEER, joen God. Maggen n bokje nait koken in melk van zien moeke.
22 Elk joar vannijs mout ie zunder mekaaiern n tiende dail ofstoan van wat joen zoad opbrengt.
23 Op t stee dij de HEER, joen God, oetkaizen zel om zien noam doar wonen te loaten, zel ie in zien aanwezeghaid tienden eten van joen koorn, droevesap en eulie en van wat joen koien en schoapen t eerst brocht hebben. Dat ie veur aaltied leren zellen om ontzag te hebben veur de HEER, joen God.
24 As de HEER, joen God, joe zegend het mor weg zol te laank veur joe wezen om t mit te nemen, omreden t stee dij de HEER, joen God, oetkust om zien noam doar te vestegen is te wied bie joe weg,
25 moak (dij tienden) den te gelde, dou t geld in n geldpuut, neem t mit en goa noar t stee dij de HEER, joen God, oetkaizen zel.
26 Geef t oet veur aal wat joen haart begeert: veur koien, schoapen, wien of staarke draank en ales wat ie geern hebben willen en eet dat in aanwezeghaid van de HEER, joen God. Wees blied, ie en joen hoesholdens.
27 Ie zellen Leviet dij bie joe woont nait te kòrt doun. Hai het ja gain bezit maank joe en niks te aarven.
28 Ale drij joar mout ie ale tienden van t gemoak van dat joar ofstoan en opsloagen loaten binnen joen poorten.
29 Den kin Leviet, dij ja gain bezit en aarfdail bie joe het, en vremde, wees en wedevraauw dij bie joe wonen, zok zat eten. Den zel de HEER, joen God, joe zegen in ales wat ie doun.
01Om de zeuven joar mout ie ale schuld kwietschelden.
02Dat kwietschelden gaait zo: elke schuldaaiser mout wat hai aan zien noaste laind het, schenken. Hai mag zien noaste nait moanen en zien bruier net zo min, want der is n kwietschelden oetroupen in noam van de HEER.
03n Vremde mag ie moanen, mor wat joen bruier van joe het, mout ie hom schenken.
04n Aarme zel der ja bie joe nait wezen want de HEER zel joe riek bedailen in t laand dat de HEER, joen God, joe as aarfdail geft.
05As ie mor hail goud lustern noar de HEER, joen God, en der om denken dat ie aal dizze geboden noakommen dij ik joe vandoag opleg.
06As de HEER, joen God, joe zegent zo as hai beloofd het, den zel ie aan verschaaiden volken lainen kinnen, mor zulm zel ie nait lainen. Over verschaaiden volken zel ie boas wezen, mor zai zellen gain boas wezen over joe.
07As ter bie joe ain aarm is, ain van joen bruiers, in ain van joen steden in t laand dat de HEER, joen God, joe geft, den mout ie nait haard veur hom wezen en haand nait op geldpuut holden veur joen aarme bruier,
08mor hom rij en van haarten lainen wat of hai te kòrt komt.
09Neem joe in acht en loat nait dizze filaaine gedachte bie joe opkommen. t Zeuvende joar, joar van kwietschelden, is al stoef bie – en ie zollen joen aarme bruier ofwiezen en hom niks geven en hai gaait zok bekloagen bie de HEER, den zel joe t as zunde aanrekend worden.
10 Ie mouten hom rij geven en t mout joe nait begroten as ie t geven. Den zel de HEER, joen God, joe zegen geven in aal joen waark en bie aal wat ie doun.
11 Aarme lu zellen der aaltied wel wezen in dit laand, doarom zeg ik joe: wees rij veur joen bruier dij nait rond kommen kin en dij t aarm het.
12 As joen Hebreeuwse volksgenoot, man of vraauw, zok aan joe verkocht, den mout dij joe zès joar dainen, mor in t zeuvende joar mout ie hom vrij loaten.
13 As ie hom vrijloaten, mout ie hom nait mit lege handen votgoan loaten.
14 Geef hom riekelk van joen schoapen, joen witzoad en wien. Doar mout ie van geven al noargelang de HEER joe zegend het.
15 Denk ter aan dat ie zulm sloaf west hebben in t laand Egypte en dat de HEER joe verlöst het. Doarom geef ik joe vandoag dit gebod.
16 Zol hai tegen joe zeggen: “Ik wil nait bie joe votgoan,” omdat hai van joe en joen hoesholden holdt, omreden hai het t goud bie joe,
17 den mout ie hom mit n praim deur zien oor aan deur vaststeken. Den blift hai veur aaltied joen sloaf. Mit joen sloavin mout ie net zo doun.
18 t Mag joe nait swoar valen, hom as n vrij man bie joe weggoan te loaten. Hai het ja zès joar n dubbeld daghuur veur joe verdaind. Den zel de HEER, joen God, joe zegen geven bie aal wat ie doun.
19 Ale eerste kaalver en lammer dij van joen koien en schoapen vongen worden en van t manlek geslacht binnen, mout ie ofstoan aan de HEER, joen God. Ie maggen gain waark doun mit eersten van joen koien en maggen eersten van joen schoapen nait scheren.
20 Ale joaren mag ie ze eten, ie en joen hoesholden veur de HEER, joen God, op t stee dij de HEER verkaizen zel.
21 Het hai n gebrek, is hai lam of blind of het hai aans wat slims, den mag ie hom nait ovvern aan de HEER, joen God.
22 Binnen joen poort mag ie der aal van eten. Onraainen en raainen mitnkander, net as n hert en n gazel.
23 t Bloud mag ie nait eten; dat mout ie votlopen loaten as wotter op grond.
01Zörg der veur dat ie in moand abib Pesach vieren veur de HEER, joen God. In moand abib het de HEER, joen God, joe ja bie nachten oet Egypte laaid.
02Den mout ie as pesachovver veur de HEER, joen God, bokken, schoapen en koien slachten op t stee dij de HEER oetkaizen zel om doar zien noam wonen te loaten.
03Ie maggen der niks bie eten dat rezen is. Zeuven doag mout ie der bie eten dat nait rezen is, t brood van verdrokken, omreden ie binnen ja kop over haals oet t laand Egypte trokken. Zo zel ie aal joen levensdoagen dag van joen oettocht oet Egypte gedenken.
04Zeuven doagen mag op hail joen gerechteghaid gain zoerdaig vonden worden. Van t vlaais dat ie op oavend van eerste dag slachten, mag niks tot aanderdoagsmörgens overblieven.
05Maggen t pesachovver nait slachten in ain van joen steden dij de HEER joe geft.
06Mor op t stee dij de HEER, joen God, oetkaizen zel om doar zien noam wonen te loaten, mout ie soavends as zun ondergaait, tied van oettocht oet Egypte, t pesachovver slachten.
07Mouten t koken en opeten op t stee dij de HEER, joen God, oetkaizen zel. Aanderdoagsmörgens kin ie den weeromgoan noar joen tènten.
08Zès doagen zel ie brood eten dat nait rezen is en zeuvende dag is ter as besloet n feest veur de HEER, joen God. Den mag ie nait waarken.
09Zeuven weken mout ie oftellen. As zicht veur t eerst in t riepe witzoad sloagen wordt, mout ie dij zeuven weken begunnen òf te tellen.
10 Den mout ie veur de HEER, joen God, t Wekenfeest vieren mit goaven dij ie geven maggen, noargelang de HEER, joen God, joe zegend het.
11 Ie zellen deurhèn blied wezen veur de HEER, joen God, ie, joen zeun en dochter, joen sloaf en sloavin, Leviet dij bie joe touholdt, vremde, wedevraauw en wees dij ie bie joe hebben op t stee dij de HEER, joen God, oetkaizen zel om zien noam doar wonen te loaten.
12 Denk ter om, ie hebben zulm sloaf west in Egypte. Hol joe aan dizze veurschriften; kom ze noa!
13 As ie opbrengst van joen dörsdeel en paarsbak binnen hebben, mout ie zeuven doagen laank t Loofhuttenfeest vieren.
14 Ie mouten den feestvieren mit joen zeun en dochter, joen sloaf en sloavin, Leviet, vremde, en wees en wedevraauw dij bie joe touholden.
15 Zeuven doagen zel ie feestvieren veur de HEER, joen God, op t stee dij hai oetkaizen zel. De HEER, joen God, zel joe ja zegen geven in joen haile gemoak en ales wat oet joen handen komt: ie kinnen enkeld mor blied wezen dat ie volop feestvieren kinnen.
16 Drijmoal in t joar mouten aal joen manlu veur de HEER, joen God, verschienen op t stee dij hai oetkaizen zel: op t Feest van t brood dat nait rezen is, op t Wekenfeest en op t Loofhuttenfeest. Mor gainain mag mit lege handen veur de HEER verschienen.
17 Elk zien goave mout wezen noargelang van zegen dij de HEER, joen God, joe geven het.
18 Ie mouten in ale steden dij de HEER, joen God, joe geft, verdaild over joen stammen, rechters en veurmannen aanstellen. Dij mouten t volk eerlek en rechtveerdeg berechten.
19 Zellen t recht nait verdraaien, maggen gainain veurtrekken, ie maggen joe nait omkopen loaten. Omkoperij moakt ogen van wiezen ja blind en verdraait woorden van rechtveerdegen.
20 Gerechteghaid en nog ais gerechteghaid, doar zel joe t om te doun wezen. Dat ie leven maggen en t laand bezitten dat de HEER, joen God, joe geft.
21 As ie n altoar baauwen veur de HEER, joen God, mag ie doar gain stok holt noast zetten as haailege poal.
22 Ie zellen joe gain haailege stain oprichten, want doar het de HEER, joen God, n ofgries van.
01Ie maggen veur de HEER, joen God, gain kou of laam slachten doar wat aan scheelt of wat nait deugt want dat is de HEER, joen God, n ofgries.
02As ter bie joe in ain van joen steden dij de HEER, joen God, joe geft, n man of n vraauw is dij dut doar de HEER, joen God, n hekel aan het en zok niks aantrekt van zien verbond,
03dij aander goden daint en zok doarveur deelbogt, veur zun, moan of steerns, wat ik verboden heb,
04en t wordt joe verteld of ie heuren dervan, den mout ie dat goud onderzuiken. As t woar is en t staait vaast dat dizze wandoad in Israël bedreven is,
05den mout ie dij man of dij vraauw dij dit doan het, noar poort tou brengen en hom mit stainen doodgooien, krekgliek of t nou n man of n vraauw is.
06Op verkloaren van twij of drij getugen kin ain dij verdocht wordt, ter dood brocht worden. Op verkloaren van ain dij der bie west het, kin dat nait.
07Getugen mouten begun moaken mit hom dood te moaken, den volgt t haile volk. Zo mout ie t kwoad maank joe votdoun.
08As n rechtszoak te maans veur joe is om n oetsproak te doun over doodslag, n geschil of mishandeln, plaaitzoaken dij in joen steden veurkommen kinnen, raais den noar stee dij de HEER, joen God, oetkaizen zel.
09En as ie kommen bie Levitische priesters en bie dij op dat ogenblik rechter is, vroag dij om road en zai zellen joe zeggen wat recht is.
10 Den mout ie doun noar oetsproak dij ze joe bekend moakt hebben op t stee dij de HEER oetkaizen zel.
11 Ie mouten doun noar ales wat zai joe zeggen en noar t recht dat zai joe te verstoan geven. Wiek doar nait òf: nait noar rechts en nait noar links.
12 Man dij domdriest ongeheurzoam wezen zel aan priester dij in dainst staait van de HEER, joen God, of aan rechter, dij mout staarven. Zo mout ie t kwoad oet Israël votdoun.
13 t Haile volk zel dit heuren, t zel ontzag kriegen en nait laanger aigenwies wezen.
14 As ie kommen binnen in t laand dat de HEER, joen God, joe geft en ie t in bezit nomen hebben en der wonen en zeggen: “Ik wil n keunenk over mie aanstellen net as ale volken om mie tou,”
15 stel den n keunenk over joe aan dij de HEER, joen God, verkaizen zel. Ie mouten ain oet kring van joen volksgenoten as keunenk over joe aanstellen. n Boetenlander dij gain bruier van joe is, mag gain keunenk over joe worden.
16 Hai mag nait veul peerden holden, want hai mag t volk nait weeromgoan loaten noar Egypte om nog meer te kriegen. De HEER het ja tegen joe zegd: “Dij weg mag ie nooit weer op goan!”
17 Hai mag ook nait veul vraauwlu hebben, want hai zol van t rechte pad ofroaken. Net zo min mag hai zok te veul zulver en gold toustellen.
18 As hai op zien keunenkstroon zit, mout hai veur zokzulm van dizze wet, dij bie Levitische priester berust, n ofschrift moaken loaten.
19 Dij mout hai bie zok hebben en doaroet lezen zolaank as e leeft. Zo zel hai leren om ontzag te hebben veur de HEER zien God deur ale geboden van dizze wet naauwgezet te onderholden.
20 Den zel hai zok nait hoger achten as zien bruiers en nait rechts of links ofwieken van geboden, en zellen hai en zien zeuns laank keunenk blieven in Israël.
01Levitische priesters, joa haile stam van Levi, zellen in Israël gain paart of dail hebben aan t aarfgoud. Zai zellen van vuurovvers veur de HEER en van zien aarfdail eten.
02Levi zel gain aarfdail hebben zo as zien bruiers. De HEER is zien aarfdail zo as dij hom touzegd het.
03Dit is t recht dat priesters hebben onder t volk: mensken dij heur slachtovvers brengen, n kou of n schoap, mouten scholder, baaide koaken en moag aan priester geven.
04Ie zellen hom t eerste van joen koorn, wien en eulie geven en eerste wol van joen schoapen.
05De HEER, joen God, het hom ja oet aal joen stammen kozen, hom en zien zeuns, om van older op older in dainst te stoan in noam van de HEER.
06As ter n Leviet komt oet ain van steden van hail Israël doar hai as vremde woont, en haile geern noar t stee wil dij de HEER oetkaizen zel,
07en dainst dut in noam van de HEER zien God, krekt as aal zien bruiers de Levieten doar veur de HEER stoan,
08den zel hai gelieke veul eten kriegen, zunder dat reken holden wordt mit weerde van t aarf van zien veurvoaders, as t verkocht worden zol.
09As ie in t laand kommen binnen dat de HEER, joen God, joe geft, den mag ie joe nait inloaten mit gruweldoaden van dij volken.
10 Der zel gainent bie joe wezen dij zien zeun of dochter deur t vuur goan let of aan woarzeggen dut, gain wolkenkieker, gainent dij zok bezeg holdt mit veurtaikens, gainent dij teuvert,
11 gainent dij beswerens oetsprekt en gainent dij gaist van n dode of n woarzeggende gaist bevragt of road vragt aan doden.
12 Want de HEER het n ofgries van elkenain dij zokse dingen dut. Vanwegens dizze ofgriezelke zoaken het de HEER, joen God, heur veur joe oetjagd.
13 Rechtschoapen zel ie wezen veur de HEER, joen God.
14 Want dij volken dij ie votjoagen zellen, heuren noar wiggeloars en woarzeggers, mor de HEER, joen God, het joe dat verboden.
15 De HEER, joen God, zel n profeet zo as ik, oet joen midden, oet joen bruiers, opstoan loaten. Ie zellen noar hom heuren.
16 Zo as ie van de HEER, joen God, vroagd hebben op dag van soamenkomst bie Horeb, dou ie zegd hebben: “Ik kin stem van de HEER, mien God, nait laanger aanheuren en dit grode vuur nait meer zain: k zol t ja bestaarven!”
17 Dou zee de HEER tegen mie: “Zai hebben geliek.
18 Ik zel n profeet, krekt as doe, oet t midden van heur bruiers opstoan loaten en hom mien woorden in mond leggen. Hai zel heur ales zeggen wat ik hom opdroag.
19 En zol der ain wezen dij nait noar mien woorden heurt dij hai sprekt in mien noam, hom zel ik rekenschop vroagen.
20 Mor profeet dij t woagen duurt om n woord te spreken dat ik hom nait opdroagen heb, of te spreken oet noam van aander goden, dij profeet zel staarven.”
21 As ie bie joezulm zeggen zollen: “Hou kom we der achter of t gaait om n woord dat de HEER nait sproken het?”
22 nou, as t woord dat profeet sproken het in noam van de HEER nait oetkomt, den het t gain woord van de HEER west, mor den het t n woord van dij profeet zulm west en huif ie veur hom nait baang wezen.
01As de HEER, joen God, volken doar hai joe t laand van geft, oetreud het en ie dat in bezit nomen hebben en ie wonen in heur steden en heur hoezen,
02den mout ie aan drij steden n apaarte stoat geven in dat laand dat de HEER, joen God, joe in bezit geft.
03Zai mouten nait te wied vot wezen en t laand dat de HEER, joen God, joe in bezit geft, mout ie in drijen dailen, dat elk dij ain doodsloagen het n stee het, doar e noar tou vluchten kin.
04As ain n aander doodsloagen het en doar hènvlucht is, mag hai leven blieven as hai zien noaste nait mit opzet doodsloagen het, en hom veurtied ook nait hoatte.
05As hai bievubbeld mit zien noaste t bos ingoan is om n boom om te kappen en hai hoalt oet mit zien biel en biel schut hom van stoal òf, hai rakt zien noaste en dij staarft, den kin zo ain noar ain van dij steden vluchten en zo t levent der òf brengen.
06Aans zol ain dij op bloudvroak oet is in blinde kwoadens doodsloager achternoazitten en omdat ofstand zo groot is, hom inhoalen kinnen en hom doodhaauwen, aalhouwel hai doodstraf nait verdaind het, want veurtied haar hai hom nait hoat.
07Doarom zeg ik joe: drij steden mout ie n apaarte stoat geven.
08En as de HEER, joen God, joen kontrainen groder moakt, zo as hai joen veurolders onder aid sworen het, en joe t haile laand geven het dat hai joen veurolders beloofd het,
09as ie den dit haile gebod dat ik joe vandoag opleg stipt noakommen, noamelk deur de HEER, joen God, laif te hebben en altied in zien wegen te goan – den mout ie nog ais drij steden aanwiezen.
10 Zo zel der in t laand dat de HEER, joen God, joe geft gain onschuldeg bloud vergoten worden, want bloudschuld zol op joe deelkommen.
11 Mor as ter ain is dij zien noaste hoat en t op hom veurzain het, hom aanvaalt en doodmoakt en hai vlucht noar ain van dij steden,
12 den mouten oldsten van zien stad hom doar weghoalen loaten en hom oetlevern aan dij op bloudvroak oet was.
13 Ie mouten gain meedlieden mit hom hebben. Zo zel ie joe woaren dat in Israël onschuldeg bloud vergoten wordt, en t zel goud mit joe goan.
14 Ie maggen swet dij joen veurolders vaststeld hebben, nait verleggen in t aarfdail dat joe touvaalt in t laand dat de HEER, joen God, joe geven het.
15 As ain n misstap begoan het of wat veur zunde t ook mor is, den kin men nait volstoan mit ain getuge. Op verkloaren van twij of drij getugen zel n zoak vaststoan.
16 As n filaaine getuge ain aanbrengt dat hai misdoad begoan hebben zol,
17 den zellen dij twij manlu dij dat geschil hebben veur de HEER verschienen mouten, veur priesters en rechters dij doar den over goan.
18 Rechters mouten sekuur onderzuik doun en as bliekt dat dij getuge n vaalze getuge is, dat hai tegen zien noaste n vaalze aanklacht indaind het,
19 den mout ie mit hom doun wat hai mit zien noaste doun wol. Zo mout ie aan t kwoad oet joen midden n èn moaken.
20 Aandern zellen t heuren, baang worden en zokse minne streken nait bie joe oethoalen.
21 Mouten gain meedlieden mit hom hebben, t is levent om levent, oog om oog en taand om taand.
01As ie op joen vijand ofgoan om tegen hom te strieden en ie zain peerden en woagens, n volk machteger as ie zulm, den huif ie nait baang veur heur te wezen, want de HEER, joen God, dij joe oet t laand Egypte hoald het, is mit joe.
02As ie op punt stoan om stried aan te goan, mout priester noar veuren kommen en t volk touspreken.
03Hai mout tegen heur zeggen: “Heur Israël, ie stoan vlak veur oorlog mit joen vijanden. Verlais moud nait, wees nait baang, roak nait overstuur en wor nait benaauwd veur heur.
04De HEER, joen God, gaait ja mit joe mit om veur joe te strieden tegen joen vijanden om joe te verlözzen.”
05Den mouten veurmannen t volk touspreken en zeggen: “Wèl het n nij hoes baauwd en woont der nog nait? Dij mout noar hoes goan, hai zol in stried sneuveln kinnen en n aander zol der in wonen goan.
06En wèl het n droevetoen aanlegd, mor nog nait van vruchten had? Hai mag weeromgoan noar zien hoes, hai zol in stried sneuveln kinnen en n aander zol t genot der van hebben.
07Wèl het n vraauw beloofd mit heur te traauwen, mor het dat nog nait doan? Dij mag noar hoes goan, want hai zol in stried omkommen kinnen en n aander zol mit heur traauwen.”
08Veurmannen mouten ook tegen t volk zeggen: “Wèl is baang en let moud zakken? Hai mag noar hoes goan, aans zollen zien bruiers moud ook verlaizen, krekt as hai zulm.”
09As veurmannen kloar binnen mit heur tousproak, den zel men legeraanvoerders over t volk aanstellen.
10 As ie bie n stad kommen om der tegen te strieden, den mout ie heur eerst veurwoarden stellen om vree te sloeten.
11 As zai aan vredesveurwoarden voldoun en poorten veur joe openzetten, den zel aal t volk joe heureg wezen en joe dainen.
12 Mor as men gain vree mit joe slut en stried mit joe aangaait, den mout ie heur belegern.
13 De HEER, joen God, zel heur den aan joe overleveren en ie mouten ale manlu mit t sweerd ombrengen.
14 Allenneg vraauwlu en kinder, vij en ales wat in dij stad wezen zel, ale roofgoud mag ie veur joe zulm holden en der van eten. Van roofgoud van joen vijanden, dij de HEER, joen God, joe geft, mag ie genot hebben.
15 Zo mout ie doun mit ale steden dij wied vot liggen, dij nait bie steden van dizze volken heuren.
16 Mor in steden van volken dij de HEER, joen God, joe as aarfdail geft, mag ie gainain dij oazem het in leven loaten.
17 Banvluik mout ie op heur leggen, op Hethieten, Amorieten, Kanaänieten, Perizzieten, Chiwwieten en Jebusieten, zo as de HEER, joen God, joe opdroagen het.
18 Den kinnen ze joe gain gruweldoaden inschunen, zo as zai dij veur heur goden doun – ie zollen zundegen tegen de HEER, joen God.
19 As ie in stried binnen om n stad te kriegen en dij laank belegern mouten, den mag ie vruchtbomen nait vernailen deur der mit n biel in te haauwen. Ie kinnen der van eten, mor haauw heur nait om. Bomen in t veld binnen toch gain mensken dij deur joe betrokken worden bie t beleg?
20 Allenneg bomen doar ie van waiten dat t gain vruchtbomen binnen, dij mag ie vernailen en omhaauwen om n bolwaark te baauwen tegen stad dij mit joe in oorlog is, tot dij vaalt.
01As ter op t laand dat de HEER, joen God, joe geft, ain vonden wordt dij om haals brocht is en t nait bekend is wèl hom doodmoakt het,
02den mouten joen oldsten en rechters te waark goan en opmeten hou wied of dij om haals brocht is, van steden in omtrek vandoan ligt.
03En oldsten van stad dij t dichtste ligt bie dij ombrocht is, mouten n jonkbaist nemen, doar nog gain waark mit doan is en dij nog nait onder t juk west het.
04Den mouten oldsten van dij stad t jonkbaist noar n beekdaal brengen doar altied wotter lopt, dat nait ontgonnen is en nait inzaaid. En in dat daal mouten zai t jonkbaist de nek breken.
05Den mouten Levitische priesters der over tou kommen. De HEER, joen God, het heur ja oetkozen om hom te dainen en zegen te geven in noam van de HEER. Heur oetsproak geldt veur elk verschil dat men het en elk geweldsmisdrief.
06Ale oldsten van dij stad dij t dichtste ligt bie dij ombrocht is, mouten heur handen wasken boven t jonkbaist doar in t daal de nek van broken is.
07Den mouten zai plechteg verkloaren: “Ons handen hebben dit bloud nait vergoten en ons ogen hebben t nait zain.
08Reken t joen volk dat ie verlöst hebben, HEER, nait aan en leg gain onschuldeg bloud in t midden van joen volk.” Den zel t bloud heur nait aanrekend worden.
09Zo mout ie t onschuldeg bloud oet joen midden weg doun, want zo dou ie wat recht is in ogen van de HEER.
10 As ie oettrekken om tegen joen vijanden te strieden, de HEER, joen God, heur in joen macht geft en ie van heur lu gevangen nemen,
11 en ie zain maank mensken dij ie gevangen moakt hebben, n vraauw dij zo knap is dat ie heur begeren, den mag ie heur as vraauw nemen.
12 Ie mouten heur in hoes hoalen. Den mout zai zok koalscheren en heur noagels knippen.
13 Zai mout t klaid doar zai in mitnomen is, oettrekken. Den zel zai n moand laank in joen hoes blieven om te reren om heur pa en heur moe. Den eerst mag ie tot heur kommen en mit heur traauwen, zodat zai joen vraauw wordt.
14 As zai joe nait laanger bevaalt, mout ie heur goan loaten woar zai zulm hèn wil. Ie maggen heur volstrekt nait veur geld verkopen en heur as sloavin behandeln, want ie hebben heur dwongen.
15 As n man twij vraauwen het en hai holdt aal van de ain en nait van de aander, en zai hom baaident zeuns geven hebben, en oldste zeun is van dij doar hai nait van holdt,
16 den zel hai, as hai zien bezittens aan zien zeuns vermoakt, zeun van dij doar hai van holdt nait as eerstgeboren behandeln kinnen in t noadail van zeun van dij doar hai nait van holdt, dij ja t eerste geboren is.
17 Hai mout zeun van dij doar hai nait van holdt, as eerstgeborene erkennen en hom dubbeld geven van ales wat ter bie hom vonden wordt, want dij is eerste van zien manleke kracht. Hom komt t eerstgeboorterecht tou.
18 As n man n zeun het dij nait om liek wil en kop in nek gooit, dij nait heuren wil noar wat zien pa en moe zeggen en heur alderdeegs nait geheurzoamt as zai hom stravven,
19 den mouten zien pa en moe hom noar oldsten van zien stad brengen, noar poort van t stee doar hai woont.
20 En zai zellen tegen oldsten van zien stad zeggen: “Dizze zeun van ons wil nait om liek en gooit kop in nek. Hai wil nait noar ons heuren. Hai jagt ales der deur en is n zoeperd.”
21 Den zellen ale manlu van zien stad hom mit stainen smieten tot dood ter op volgt. Zo zel ie t kwoad maank joe wegdoun. En hail Israël zel t heuren en ontzag kriegen.
22 As ain zunde dut doar doodstraf op staait, hai doodmoakt wordt en ie hangen hom aan n boom,
23 den mag zien liek dij naacht over nait aan boom hangen blieven. Ie zellen hom zulfde dag nog begroaven. Want ain dij ophongen is, is deur God vervlökt. Ie zellen grond dij de HEER, joen God, joe as aarfdail geven het, nait onraain moaken.
01As ie zain dat n kou of n schoap van joen noaste ofdwoald is, mout joe dat aangoan: ie mouten t weerombrengen noar joen noaste.
02En as joen noaste nait dicht bie joe woont en ie kennen hom nait, den mout ie t mitnemen noar joen aigen hoes en bie joe holden tot joen noaste der om zöcht. Den geef ie hom t weerom.
03Zo mout ie ook doun mit zien ezel en zo mout ie doun mit zien klaid, joa mit elk ding dat hai kwiet is. As ie wat vonden hebben, mout ie joe doar nait aan onttrekken.
04As ie zain dat ezel of kou van joen noaste op weg komt te valen, den zel joe dat aangoan, ie zellen hom helpen dat hai weer in t èn komt.
05n Vraauw zel gain manluklaaier droagen en n man zel gain vraauwlugoud aantrekken. De HEER, joen God, het n ofgries van elk dij dat dut.
06As ie onderwegens in ain of aander boom of op grond, n vogelnust vinden mit jongen of aaier, en t wiefke zit ter op, den mag ie t wiefke nait mit jongen vothoalen.
07t Wiefke mout ie vlaigen loaten, mor jongen mag ie mitnemen, dat joe t goud gaait en ie laank leven zellen.
08As ie n hoes baauwen, den mout ie n hek om t dak tou moaken. As ter den ain ofvaalt, load ie gain bloudschuld op joe.
09Joen droevetoen mag ie nait mit twij soorten zoad inzaaien, aans vervaalt haile opbrengst van t zoad dat ie zaaid hebben aan t haailegdom.
10 Ploug nait mit n os en n ezel in t span.
11 Trek gain klaaier aan van twij soorten stof, van wol en linnen.
12 Moak joe kwasten aan vaaier houken van joen klaid dat ie aanhebben.
13 As n man n vraauw traauwt en bie heur slept, hai n ofkeer van heur krigt
14 en heur n minne noam bezörgt deur te zeggen: “k Heb dizze vraauw traauwd, mor dou wie gemainschop haren, kwam ik der achter dat zai gain moagd meer was,”
15 den mouten voader en moeke van t wicht t bewies dat zai nog moagd was, bie oldsten van stad bie poort brengen.
16 Voader van t wicht zegt den tegen oldsten: “Ik heb mien dochter as vraauw geven aan dizze man, mor hai het heur in opsproak brocht.
17 Hai beschuldegt heur van minne dingen. Hai zegt: 'Joen dochter is gain moagd meer.' Mor kiek, hier binnen bewiezen van moagdelkhaid van mien dochter,” en den spraaiden zai t klaid oet veur oldsten van stad.
18 Oldsten van stad mouten dij man griepen en hom ofstravven.
19 Zai leggen hom n boute op van honderd sjekel zulver en dij mouten aan voader van t wicht geven worden, omdat hai n moagd in Israël n minne noam bezörgd het. Zai blift zien vraauw, van zien levensdoagen mag hai heur nait votsturen.
20 Mor as beschuldegen woar is en nait bewezen wordt dat t wicht nog moagd is,
21 den mout men t wicht oet heur voaders hoes in boeten brengen en manlu van stad gooien heur dood mit stainen, omdat zai n schandelke doad in Israël begoan het, mit in t hoes van heur voader ontucht te bedrieven. Zo zel ie t kwoad maank joe oetreuden.
22 Wordt n man trappaaierd as hai gemainschop het mit n aander zien vraauw, den mouten zai baaident staarven, man dij mit dij vraauw gemainschop het, mor dij vraauw ook. Zo zel ie t kwoad in Israël oetreuden.
23 As n man n wichtje dij nog moagd is en dij al verzegd is, opdut in stad en hai het gemainschop mit heur,
24 den mout ie heur baaident noar poort van stad brengen en heur mit stainen gooien net zo laank tot zai dood binnen.
25 Mor as n man n wichtje dij verzegd is op t veld tegenkomt, hai gript heur en het gemainschop mit heur, den zel bloots dij man staarven dij gemainschop mit heur haar.
26 t Wicht zel ie niks doun, zai het gain zunden doan doar doodstraf op staait. Dat is t zulfde as ain dij zien noaste overvaalt en hom om haals brengt.
27 Hai was heur ja in t veld tegenkommen, t wicht dij verzegd was het om hulp roupen, mor der was gainain om heur te verlözzen.
28 As n man n wichtje opdut dij nog moagd is en nait verzegd, heur gript en gemainschop mit heur het, en zai worden trappaaierd,
29 den zel dij man dij bie heur legen het aan voader van t wicht fiefteg sjekel zulver geven mouten. En hai mout mit heur traauwen omdat hai heur onteerd het, hai kin heur van zien levensdoagen nait votsturen.
01n Man mag nait traauwen mit vraauw van zien voader en dek van zien voader nait opsloagen.
02Ain dij kastreerd is en ain dij zien lid ofsneden is, mag nait in gemainte van de HEER kommen.
03n Overwinneling mag nait in gemainte van de HEER kommen. Alderdeegs t tiende geslacht noa hom nog nait.
04Gain Ammonieten of Moäbieten maggen in gemainte van de HEER kommen. Alderdeegs in t tiende geslacht nog nait,
05omreden zai hebben joe bie joen oettocht oet Egypte nait veurzain van brood en wotter en hebben Bileam, zeun van Beor oet Petor in Aram-Naharaïm inhuurd om joe te vervluiken.
06Mor de HEER, joen God, het nait noar Bileam heuren wild en hai het vluik veur joe omkeerd in zegen, omdat de HEER, joen God, joe laifhet.
07Zo laank as ie leven, mag ie nooit op heur vree en welvoart oet wezen.
08Van Edomieten mag ie gain ofkeer hebben, t binnen joen bruiers ja. Van n Egyptenoar ook nait, omreden ie hebben as vremden in zien laand west.
09Kinder dij zai kriegen, maggen van t daarde geslacht òf in gemainte van de HEER kommen.
10 Woar joe veur aal t kwoad, as ie mit t leger tegen joen vijanden optrekken.
11 As ain van joen manlu onraain is deur wat hom snaachts overkommen is, den mout hai tou t legerkaamp oetgoan. Hai mag der nait in kommen.
12 Tegen oavend mout hai zok mit wotter wasken en as zun onder is, den mag hai weer in t legerkaamp kommen.
13 Ie mouten boeten t legerkaamp n stee hebben doar ie joen behuifte doun kinnen.
14 Ie mouten bie joen pakkeloazie n schopke hebben, en as ie doar in boeten zitten goan, mout ie n gat groaven, joe omkeren en joen behuifte bedekken.
15 Want de HEER, joen God, is bie joe in t legerkaamp kommen om joe te verlözzen en joen vijanden aan joe over te geven. Doarom mout joen legerploats haaileg wezen, dat hai bie joe niks zugt dat schoamachteg is en hai zok van joe ofkeert.
16 Ie maggen n sloaf dij votlopen is noar joe tou, nait aan zien meester oetlevern.
17 Hai mag in joen laand wonen blieven, in stad doar hai veurkeur aan geft. Ie maggen gain misbruuk van hom moaken.
18 Dochters van Israël maggen gain tempelhoer wezen, net zo min as zeuns van Israël.
19 Ie maggen n gelofte nait ofdoun mit loon van n hoer of mit hondegeld. Ie maggen dat nait in t hoes van de HEER, joen God, brengen, want ze binnen aalbaaident n ofgries veur de HEER, joen God.
20 Ie maggen van joen bruiers gain renten vroagen, nait over geld, etenswoar of over wat ook mor tegen rente laind worden kin.
21 Van n boetenlander mag ie rente vroagen, mor van joen bruier nait, dat de HEER, joen God, joe zien zegen geven zel in ales wat ie ondernemen in t laand doar ie hèngoan om t in bezit te nemen.
22 As ie de HEER, joen God, n gelofte doun, stel den nait oet mit dij noa te kommen, want de HEER, joen God, zel hom wis van joe opaaisen en ie zollen joe bezundegen.
23 Mor as ie gain geloftes doun, zel ie joe ook nait bezundegen.
24 Ie mouten joe holden aan wat ie zeggen en doun zo as ie de HEER, joen God, oet vrije wil touzegd hebben.
25 As ie in droevetoen van joen noaste kommen, mag ie joe doar zat eten aan droeven, mor ie maggen ze naargens in mitnemen.
26 As ie in t stoande koorn van joen noaste kommen, mag ie mit haand oaren teppen, mor ie maggen t stoande koorn van joen noaste nait zichten.
01As n man n vraauw traauwd het en zai staait hom nait meer aan omdat hom wat nait zint, den schrift hai n schaaidbraif. Hai geft heur dij en stuurt heur tou t hoes oet.
02As ze votgoan is en mit n aander traauwt
03en ook dij man krigt n ofkeer van heur, den geft hai heur ook n schaaidbraif en stuurt heur vot. As leste man dij mit dizze vraauw traauwd is oet tied komt,
04den mag eerste man dij heur votstuurd het, nait weer mit heur traauwen – zai is onraain worden. Want dat is n ofgries veur de HEER. Ie zellen gain zunde brengen over t laand dat de HEER, joen God, joe as aarfdail geven zel.
05As ain n vraauw traauwd het, huift hai nait mit t leger oetrukken. Hai huift nait opkommen, n joar laank zel hai vrij wezen, hai kin den thoesblieven om vraauw dij hai traauwd het, blied te moaken.
06Haandmeulen of bovenste meulenstain mag ie nait as paand nemen, want den nemt men ja t levent zulm as paand.
07As ain trappaaierd wordt op t roven van n mensk en ain van zien bruiers, ain van Israël, as sloaf behandelt en verkocht, den mout dij daif staarven. Zo mout ie t kwoad oet joen midden votdoun.
08As ploag van meloatshaid joe treft, denk den goud om wat Levitische priesters joe veurschrieven; wat ik joe veurschrief zel ie stipt noakommen.
09Denk ter aan wat de HEER, joen God, Mirjam aandoan het tiedens oettocht oet Egypte.
10 As ie joen noaste wat laind hebben, den zel ie nait in zien hoes goan om n onderpaand te nemen.
11 Ie mouten boeten stoan blieven en man dij ie wat laind hebben, mout onderpaand noar joe tou brengen, in boeten.
12 As hai aarm is, mag ie nait mit onderpaand naacht ingoan.
13 Veur zun ondergaait mout ie hom t paand weerombrengen. Den kin hai in zien aigen klaaier sloapen en zel hai joe zegen van de HEER, joen God, geven; den bin ie rechtveerdeg in ogen van de HEER.
14 n Aarme, behuiftege aarbaider, of t nou joen bruier is of n vremde dij in joen laand of binnen joen poorten touholdt, mag ie nait bekòrten.
15 Op aigenste dag mout ie hom zien daghuur geven. Loat zun doar nait over ondergoan, omreden hai is n aarme man en het ter verlet om. Loat hom nait bie de HEER kloagen mouten, den zol ie schuld op joe loaden.
16 n Voader kin nait doodmoakt worden om wat kinder doan hebben en kinder nait om wat heur voader doan het. Elk mout om zien aigen zunden staarven.
17 Ie maggen t recht van vremde en weeskind nait verdraaien en t klaid van wedevraauw nait as paand nemen.
18 Denk ter aan dat ie sloaf west hebben in Egypte en de HEER, joen God, joe doar oet verlöst het. Doarom droag ik joe op dit te doun.
19 As ie bie t koornmennen n schoof op t veld vergeten hebben, den mag ie nait weeromgoan om dij te hoalen. Dij is veur vremde, veur wees en wedevraauw. Den zel de HEER, joen God, joe zegen geven op aal joen waark.
20 As ie joen olieven van boom ofsloagen, den zel ie nait noazuiken. Dij binnen veur vremde, wees en wedevraauw.
21 As ie droeven van joen droevetoen plokken, zel ie nait noazuiken. Dij binnen veur vremde, wees en wedevraauw.
22 Denk ter om dat ie sloaf west hebben in t laand Egypte. Doarom droag ik joe op dit te doun.
01As ter tussen manlu n verschil is en zai gooien t veur t recht, den mout dij gain schuld het, vrijsproken en dij aal schuld het, veroordaild worden.
02As dij schuldeg is, sloag hebben mout, den mout rechter der bie blieven, hom deelvalen loaten en zoveul sloag geven loaten as hai verdaind het.
03Ie maggen hom nait meer as vatteg sloagen geven loaten. Zollen zai hom nog meer sloag geven den zol joen bruier in joen ogen verachtelk worden.
04Ie maggen n os bie t dörsen gain moelbaand aanleggen.
05As bruiers bie nkander wonen en ain van heur staarft en het gain zeun, den mag vraauw van hom dij sturven is nait boeten femilie om traauwen mit n vremde man. Loat heur swoager gemainschop mit heur hebben en heur as vraauw nemen, omreden hai is heur swoager.
06Eerste zeun dij zai krigt, zel op noam van zien sturven bruier kommen, dat zien noam in Israël nait verswint.
07As dij man nait mit zien schoonzuster traauwen wil, den zel zai noar poort tou goan, noar oldsten, en zeggen: “Mien swoager waaigert om noam van zien bruier in Israël in stand te holden. Hai wil zien plichten as swoager tegen mie over nait noakommen.”
08Den mouten oldsten van stad hom oproupen en mit hom proaten. As hai der bie blift en hai zegt: “Ik wil nait mit heur traauwen,”
09den mout zien schoonzuster noar hom tou goan, doar oldsten bie binnen, hom zien schou oettrekken, hom in t gezicht spijen en zeggen: “Zo dut men mit man dij t hoes van zien bruier nait in stand holden wil.”
10 In Israël zel zien noam wezen: Hoes van hom dij schou oettrokken is.
11 As twij mannen mit nkander vechten en vraauw van ain komt ter over tou om heur man bie te stoan in t gevecht tegen dij aander, en zai gript dij bie zien schoamte,
12 den zel ie heur haand ofhaauwen en gain meedlieden hebben.
13 Ie maggen in joen pong gain twij ongelieke gewichten hebben, n grode en ain dij klaainer is.
14 En in joen hoes mag ie gain twij ongelieke efamoaten hebben, n grode en ain dij klaainer is.
15 Joen gewichten mouten geef en zuver wezen en joen moaten mouten ook geef en zuver wezen. Den zel ie laank leven in t laand dat de HEER, joen God, joe geft.
16 Want de HEER, joen God, het n ofgries van elkenain dij zukswat dut.
17 Hol goud veur ogen wat Amalek joe aandoan het, dou ie oet Egypte trokken.
18 Dat hai joe onderwegens tegenkwam en n aanvaal dee op ale swakken dij achteraan kwammen, dou ie muid en aan t èn wazzen. Hai haar God niks in reken.
19 As de HEER, joen God, joe in t laand dat hai joe veur aaltied in bezit geft, rust geven het van aal joen vijanden om joe tou, den mout ie alderdeegs aandenken aan Amalek onder hemel oetreuden. Dou der denk om.
01As ie in t laand kommen dat de HEER, joen God, joe as aarfdail geft en ie t in bezit nomen hebben en der in wonen,
02den mout ie van ale vruchten dij ie van t laand dat de HEER, joen God, joe geft, eerste vrucht nemen, in n körf doun en noar t stee brengen dij de HEER, joen God, verkaizen zel om doar zien noam wonen te loaten.
03As ie bie priester kommen dij den dainst het, den mout
